Terugblik: Houtbouw is goud, maar kan ook fout

Lessen en toekomstperspectieven houtbouw

Tijdens een inspirerende bijeenkomst gingen experts uit de bouwsector, waaronder Lidewij Lenders ( MAATworks architecten), Dennis Hauer (Urban Climate Architects), Charlotte Sterkenburg (BAM), Bart Arends (de Nijs) en Robert Winkel (NICE Developers), in op de uitdagingen, inzichten en kansen van bouwen met hout. Hun gedeelde praktijkervaringen en case studies gaven waardevolle lessen en een optimistisch beeld van de toekomst van houtbouw. Daarnaast volgde er nog een paneldiscussie met: Imme Groet (MRA Houtbouw convenant), Dick van Ginkel (TBI), Roy Aarts (HDI Global) en René Klaassen (SHR).

Lessen uit 20 case studies (Lidewij Lenders & Dennis Hauer)

Lidewij Lenders en Dennis Hauer presenteerden de eerste aanzet van hun Built by Nature onderzoek naar de standaardisatie van houtbouwdetails voor woongebouwen. Met 20 praktijkcases als basis werken zij aan standaard detaillering van houtbouw. Een belangrijk inzicht:

Projecten die vanaf het ontwerp uitgaan van houtbouw principes hebben meer succes dan projecten die een traditionele aanpak hanteren. Daarnaast is detaillering in het grotere geheel (ontwerp) essentieel voor het succes van houtbouw systemen.

Uit hun analyse kwamen drie grote technische obstakels naar voren:

Brandveiligheid: hout vereist specifieke maatregelen, zoals sprinklers en verbeterde compartimentering tussen woningen.
Akoestiek: wet- en regelgeving biedt nog onvoldoende richtlijnen voor lage frequentie geluid, terwijl goede akoestische prestaties essentieel zijn.
Vochtbeheer: hoewel vocht tijdens de bouw geen probleem hoeft te zijn, vereist dit zorgvuldige planning en beheer.

Nog een aantal takeaways:

Uit hun cases bleek dat theorie en praktijk niet altijd overeenkomen. En daarnaast vraagt de bouw om precieze toleranties, vaak slechts 2 mm, terwijl houtbouw een speling van 2cm kan hebben (nat of droog hout werkt). Lidewij en Dennis sloten positief over de toekomst van houtbouw en zagen dat er steeds meer ontwikkeling en goede oplossingen kwamen.

Teamwork als sleutel & Flow woning (Charlotte Sterkenburg, BAM)

Charlotte Sterkenburg benadrukte dat samenwerking tussen alle betrokken partijen – van aannemers tot houtleveranciers en gemeenten – cruciaal is. Leren en investeren moeten gezamenlijk gebeuren. Een aantal belangrijke lessen onder elkaar:

Vermijden van metalstud wanden binnen houtbouw: alhoewel deze type wanden de flexibiliteit lijkt te vergroten, beperkt dit de flexibiliteit in houtbouw en verlengt de bouwtijd.
Holle vloeren vermijden: bij veel regen veroorzaakte waterophoping problemen binnen in de vloeren. Dit kan opgelost worden, maar brengt vertraging en kosten met zich mee.
Akoestische oplossingen: binnenwanden werden akoestisch losgekoppeld en anhydrietvloeren met goede isolatie leverden goede geluidsresultaten op.
Betonnen badkamers vermijden: ga voor relatief lichte badkamers in plaats van specifiek geplaatste betonnen units, die complicaties opleveren in een verder lichte houten constructie.
Het selecteren van een goede houtleverancier die materialen in de juiste volgorde aanlevert, bleek eveneens essentieel.

Flow-woningen: innovatie en uitdagingen

De Flow-woningen, een conceptueel grondgebonden houten woning eveneens van de BAM, laten zien dat duurzaamheid hand in hand gaat met specifieke technische oplossingen. Het is van belang bij houtbouw om van tevoren al een energieconcept te bedenken. In dit geval all-electric met ruimtegerichte verwarming.

Hoewel de bouwkosten voor dit project binnen houtbouw 18% hoger lagen dan traditioneel bouwen, is de verwachting dat deze leereffecten na verloop van tijd verdwijnen. Een deelnemer uit de zaal benadrukte dat de "shadow costs" van beton hoger liggen, waardoor houtbouw nu al een kloppende businesscase kan bieden.

De Houten Leeuw: vocht, akoestiek en brandveiligheid (Bart Arends, de Nijs)

Bart Arends van de Nijs (De Houten Leeuw) gaf aan dat vocht, akoestiek en brandveiligheid grote aandachtspunten waren in zijn project. Een aantal aandachtspunten va Bart:

Vocht: regen tijdens de bouwperiode leidde tot uitdagingen zoals waterophoping, wat weken vacuüm leegzuigen vergde. Overigens kent Bart dergelijke vochtproblemen ook in betonnen gebouwen. Zorgvuldige afwatering van plekken waar lang regen kan blijven liggen en bescherming van kopshout zijn cruciaal.
Akoestiek: testen en aanpassen van materialen, zoals beugels op hout, zijn nodig om geluidsproblemen op te lossen. Voor akoestiek testte hij hoe houten beugels geluid dragen, omdat hout anders reageert dan beton.
Brandveiligheid: Stadgenoot stelde dezelfde eisen aan houtbouw als aan betonbouw. Door goede detaillering en testen bleef brandoverslag binnen woningen beperkt.
Beheer en onderhoud: neem je beheer en onderhoud team goed mee bij houtbouw. Denk aan het bevestigen van een steiger aan de gevel, dat is prima mogelijk bij houtbouw. Het vraagt echter wel om duidelijke uitleg en begeleiding, zodat iedereen begrijpt hoe dit op een veilige en efficiënte manier kan worden uitgevoerd.

Een meerjarige onderhoudsbegroting en duidelijke communicatie met bewoners waren volgens Bart essentiële succesfactoren.

SAWA: innovatie en veiligheid (Robert Winkel)

Bij het project SAWA benadrukte Robert Winkel dat samenwerking de enige manier was om houtbouw op grote schaal te realiseren.

Brandveiligheid: SAWA, met zijn gesprinklerde systeem, is een van de veiligste gebouwen in Nederland. Daarnaast zijn ze bezig met het innoveren van houtlijm, bestand tegen hoge temperaturen tot wel 1000 graden, waardoor de constructie van hout blijft staan en niet wordt verzwolgen door vuur.
Vocht: hout moet goed beschermd worden, bijvoorbeeld door kopshout af te tapen. Schimmels en vochtproblemen kunnen zo voorkomen worden.
Verzekering: verzekeraars zien hout als complexer dan beton en staal, maar samenwerking en standaardisatie kunnen acceptatie verbeteren.

Robert wees erop dat uitdagingen met vocht in houtbouw vergelijkbaar zijn met die in betonbouw: het vraagt simpelweg om goed beheer en de juiste aanpak bij hout. Zo werd bij SAWA gecontroleerd water binnengelaten en alles zorgvuldig afgedicht om schimmelvorming te voorkomen. Daarnaast wordt het vochtgehalte van het hout in SAWA met vele sensoren gemonitord.

Verzekeringen en standaardisatie (discussie)

Tijdens de discussie kwam naar voren dat verzekeren van houtbouwprojecten complexer is dan bij beton en staal. Vochtgerelateerde schade heeft bij sommige projecten tot terughoudendheid bij verzekeraars geleid. Om dit op te lossen, is er behoefte aan gezamenlijke standaarden en duidelijke risico-acceptatiecriteria gaf de verzekeraar aan.

Belangrijke punten uit de discussie:

Vocht: verzekeraars willen strengere richtlijnen, omdat schade door vocht vaak leidt tot problemen in de constructie van het gebouw, dat na een paar jaar tot uiting komt. Dit kan tot hoge schadevergoeding leiden.
Standaardisatie: een gezamenlijke basis voor risicobeheersing, ontwerp en uitvoering is nodig om houtbouw verder te brengen.
Kosten: hoewel de initiële kosten hoger zijn, bieden lagere transportbewegingen en duurzame voordelen al een solide businesscase. Daarnaast zijn de ‘shadow costs’ van bouwen in beton en staal vele malen hoger dan die van houtbouw.

Ondanks de uitdagingen zien alle betrokkenen de toekomst van houtbouw met vertrouwen tegemoet. Het vraagt om innovatie, samenwerking en het meenemen van bewoners en gebruikers in keuzes en consequenties. Zoals Robert Winkel het samenvatte:
"Beton en staal gaan ook vaak mis. Het is een kwestie van leren, aanpassen en verbeteren. Dat geldt ook voor houtbouw."

De algemene stemming over houtbouw is positief. Hoewel er technische, financiële en organisatorische uitdagingen zijn, bieden leereffecten en standaardisatie kansen voor schaalvergroting.

Meer weten? Of de presentaties terugzien? Check de video van de gehele avond online - Video